Πηγή: ADR mag., Τεύχος 2, Φθινόπωρο 2014 – Συνέντευξη Αλεξίας Κ. Κουκκουλλή
Τι είναι η Μόνιμη Διαιτησία του ΕΒΕΑ και ποια η νομική της βάση;
Στο ελληνικό δίκαιο η εσωτερική Διαιτησία ρυθμίζεται στο 7ο βιβλίο του ΚΠολΔ, ενώ η διεθνής από το Ν. 2735/1999. Πέραν όμως, του γενικού πλαισίου κανόνων, στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών λειτουργεί ήδη από το 1979 Μόνιμη Θεσμική Διαιτησία προσφέροντας σε όλες τις επιχειρήσεις έναν εναλλακτικό τρόπο επίλυσης των εμπορικών τους διαφορών. Σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις που προκαλούνται από τον μεγάλο όγκο εργασίας και την υπερβολική τυπικότητα των τακτικών δικαστηρίων, που μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε αρνησιδικία στις μέρες μας, το Π.Δ. 31/1979, κατ’ εφαρμογή του Άρθρου 902 ΚΠολΔ για την Οργάνωση και τη Ρύθμιση των Μονίμων Διαιτησιών ρυθμίζει κάθε πτυχή της διαιτητικής διαδικασίας. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πόνημα που παρά το γεγονός ότι νομοθετήθηκε πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες, ακόμη και σήμερα διαμορφώνει ένα εξαιρετικό πλαίσιο για την εύρυθμη λειτουργία της Διαιτησίας υπό την αιγίδα του Επιμελητηρίου.
Μολαταύτα, αναμένεται να ανανεωθεί και να θεσμοθετηθεί νέος κανονισμός λειτουργίας της Μονίμου Διαιτησίας του ΕΒΕΑ, ο οποίος όμως δεν θα διαφοροποιεί στην ουσία του το Διάταγμα.
Ποια είναι τα πιο σημαντικά σημεία του Π.Δ. 31/1979;
Το Π.Δ. αποτελεί ένα πλήρες και χρηστικό εργαλείο για όποιον επιθυμεί να καταφύγει στη Διαιτησία του Επιμελητηρίου. Τα πιο σημαντικά και χρήσιμα σημεία είναι εκείνα που αναφέρονται στις διαφορές που μπορούν να υπαχθούν στη διαιτησία του ΕΒΕΑ και στις προϋποθέσεις εγκυρότητας μιας διαιτητικής ρήτρας, ακόμη στην έναρξη της διαδικασίας, τη συγκρότηση του διαιτητικού δικαστηρίου αλλά και το εύρος της ευθύνης των μελών του. Πρωταρχικής σημασίας είναι οι διατάξεις που αναφέρονται στην εκτελεστότητα της διαιτητικής απόφασης, καθώς και στο κόστος και στο χρόνο που απαιτεί η έκδοσή της.
Ποιες διαφορές δύνανται να υπαχθούν στη Διαιτησία του ΕΒΕΑ και σε ποιες αναφέρεται το Π.Δ.;
Σύμφωνα με τα οριζόμενα στα άρθρα 1 και 2, διαφορές δεκτικές της Διαιτησίας του ΕΒΕΑ μπορεί να είναι ιδιωτικές διαφορές εμπορικής φύσεως, είτε τα μέρη διατηρούν την εμπορική ιδιότητα είτε όχι και εφόσον οι συμβαλλόμενοι στη συμφωνία διαιτησίας δύνανται να διαθέσουν το αντικείμενο της διαφοράς. Συνεπώς από τη Διαιτησία εν γένει αλλά και τη Διαιτησία του ΕΒΕΑ εν προκειμένω, εξαιρούνται λ.χ. οι εργατικές διαφορές ή μισθωτικές διαφορές που αφορούν διατάξεις επαγγελματικής μίσθωσης που είναι αναγκαστικού δικαίου, καθώς και οι γαμικές διαφορές αλλά και οι σχέσεις μεταξύ γονέων και τέκνων.
Τι προβλέπει το Π.Δ. για την κατάρτισή της διαιτητικής ρήτρας;
Στο 2Ο άρθρο το Π.Δ. αναφέρεται στα τυπικά στοιχεία της ρήτρας (συμφωνίας) υπαγωγής σε διαιτησία. Αρχικώς, η ρήτρα διαιτησίας τόσο κατά τον ΚΠολΔ, όσο και κατά το Π.Δ. πρέπει να καταρτίζεται εγγράφως, ώστε να είναι έγκυρη. Η τεχνολογική εξέλιξη μάλιστα έχει οδηγήσει στο να γίνει δεκτό ότι ο έγγραφος τύπος πληρείται ακόμη και όταν η συμφωνία καταρτίζεται με ενυπόγραφες επιστολές, τηλεγραφήματα και φαξ, ενώ τείνει να γίνει δεκτό ότι και η ανταλλαγή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) αρκεί για την συνομολόγηση διαιτητικής ρήτρας. Ωστόσο, προς το σκοπό της αποφυγής αβεβαιότητας και περαιτέρω συγκρούσεων και τριβών μεταξύ των μερών, καθίσταται κομβική η ενσωμάτωση της ρήτρας στην κύρια σύμβαση κατά την κατάρτισή της. Συνεπώς, ενδείκνυται κατά τη συνομολόγηση μιας σύμβασης να περιλαμβάνεται η Ρήτρα Διαιτησίας του Επιμελητηρίου στη θέση της οικείας παραγράφου που καθορίζεται η δικαιοδοσία των αρμόδιων τακτικών δικαστηρίων.
Οφείλει να τονιστεί ότι η διαιτητική συμφωνία αποτελεί ιδιαίτερη συμφωνία, που διακρίνεται από την ουσιαστική κύρια σύμβαση και είναι ανεξάρτητη και αυτοτελής, είτε συνομολογείται χωριστά είτε ενσωματώνεται στο έγγραφο κατάρτισης της κύριας σύμβασης, ώστε δεν επηρεάζεται από τυχόν λήξη, κατάργηση ή ακυρότητα αυτής της βασικής σύμβασης.
Η δεύτερη προϋπόθεσή έγκυρης κατάρτισης μιας διαιτητικής συμφωνίας σχετίζεται με την αναφορά στη συγκεκριμένη έννομη σχέση από την οποία θα προκύψουν διαφορές. Η διατύπωση της ρήτρας μας είναι κρίσιμη, καθώς η ρήτρα πρέπει να είναι άρτια και συμπαγής αλλά ταυτόχρονα δύνανται να είναι και όσο εύπλαστη επιθυμούν τα μέρη.
Ειδική μνεία θα μπορούσε να γίνει στη μονομερή διαιτητική ρήτρα, η οποία έχει απασχολήσει την ελληνική δικαιοσύνη στο επίπεδο του ΑΠ. Με τον όρο μονομερής νοείται η διαιτητική ρήτρα που παρέχει μόνο σε ένα από τα δύο μέρη το δικαίωμα προσφυγής στη διαιτησία και όχι η ρήτρα που επιβάλλεται μονομερώς από το ένα στο άλλο μέρος. Συνεπώς, δε συντρέχει λόγος ανησυχίας σε περίπτωση διαφωνίας σχετικά με την υπαγωγή της διαφοράς στη Διαιτησία, καθώς είναι δυνατόν να συμφωνηθεί ότι το ένα από τα δύο μέρη δικαιούται να προσφύγει στη Διαιτησία, ενώ το άλλο μέρος δε στερείται του δικαιώματος να ακολουθήσει την Τακτική Διαδικασία.
Ποιες είναι οι πρόνοιες του Π.Δ. για το ρόλο της Γραμματείας και ποια η σημασία της;
Η Γραμματεία διατελεί κρίσιμο και εποικοδομητικό ρόλο σε κάθε στάδιο της διαιτητικής επίλυσης μιας διαφοράς. Είναι παρούσα και διαθέσιμη κάθε στιγμή να παράσχει πληροφορίες, να ενημερώσει τα μέρη, να φροντίσει για την τήρηση των προθεσμιών και γενικά να εξασφαλίσει την ορθή και ομαλή πορεία μιας υπόθεσης.
Το Π.Δ. αναφέρεται στην οργάνωση της μονίμου διαιτησίας του ΕΒΕΑ και στις αρμοδιότητες της Γραμματείας, η οποία συμβάλλει καθοριστικά στο κύρος της διεξαγωγής μιας διαιτησίας υπό την αιγίδα ενός οργανισμού, όπως είναι το Επιμελητήριο. Ο ρόλος του ΕΒΕΑ καθίσταται κομβικός, καθώς πέραν της Γραμματειακής υποστήριξης που παρέχει, το Επιμελητήριο αποτελεί το ενδιάμεσο φόρουμ μεταξύ των μερών ώστε να έρθουν σε επαφή και να βρουν εποικοδομητικές λύσεις, προσφέροντας τους χώρους και την τεχνική υποστήριξη για τη διεξαγωγή μιας διαδικασίας υπό τις καλύτερες συνθήκες τόσο για τα διάδικα μέρη όσο και για τους πληρεξουσίους δικηγόρους.
Ακόμη, διατηρεί έναν κατάλογο αξιολογότατων διαιτητών από τον οποίο δύνανται να επιλεγούν τα καταλληλότερα πρόσωπα που θα εκδικάσουν τη διαφορά τους, ενώ η διαδικασία κατάρτισής του περιγράφεται λεπτομερώς στο Διάταγμα. Ο κατάλογος αυτός εμπεριέχει πρόσωπα διακριθέντα για το ήθος, τη μόρφωση και την επαγγελματική τους δραστηριότητα και καταρτίζεται με στόχο την ποικιλομορφία ώστε να παρέχεται δυνατότητα επιλογής εξειδικευμένων προσώπων αναλόγως της φύσης της διαφοράς που μπορεί να προκύψει. Για το λόγο αυτό, πέραν των νομικών όπως ίσως είναι αναμενόμενο, περιλαμβάνονται επίσης ανώτατα διοικητικά στελέχη, οικονομολόγοι και εκπρόσωποι διαφόρων επιχειρηματικών κλάδων, καθώς και δικαστές.
Πώς ρυθμίζεται η έναρξη και η πορεία της διαιτητικής διαδικασίας της Διαιτησίας στο Π.Δ.;
Η πληρότητα του νομοθετήματος αυτού γίνεται πρόδηλη καθ’ όσον ρυθμίζει αναλυτικά τη διαδικασία, ορίζει τα καθήκοντα των μελών του Διαιτητικού Δικαστηρίου και μεριμνά για τις περιπτώσεις ανικανότητας ή θανάτου διαιτητή ή επιδιαιτητή. Προβλέπει επίσης και τη δυνατότητα ανάκλησης και εξαίρεσης τους, ενώ και οι ίδιοι δύνανται να μην αποδεχθούν το διορισμό τους για σοβαρό λόγο, όπως ενδεικτικά η ύπαρξη σύγκρουσης συμφερόντων που δε γνωρίζουν τα μέρη, ένα πρόβλημα υγείας κ.α.
Στο 4ο κεφάλαιο του διατάγματος, αναπτύσσεται αναλυτικά η διαδικασία της Διαιτησίας, η οποία άρχεται με την αίτηση ενός ή όλων των μερών της διαφοράς προς τον Πρόεδρο του Επιμελητηρίου. Εντός προθεσμιών που δεν ξεπερνούν τις 8 μέρες ορίζονται οι Διαιτητές, οι οποίοι θα ορίσουν και τον Επιδιαιτητή, συγκροτώντας έτσι το Διαιτητικό Δικαστήριο. Γίνεται σαφές λοιπόν, ότι οι προθεσμίες είναι πολύ σύντομες ενώ σε περίπτωση που δεν τηρηθούν, οποιοδήποτε από τα ενδιαφερόμενα μέρη, μπορεί να αιτηθεί τον ορισμό Διαιτητή ή Επιδιαιτητή από τον Πρόεδρο του Επιμελητηρίου. Πολύ άμεσα ορίζεται και η πρώτη δικάσιμος, η οποία δε δύναται να απέχει οκτώ (8) ημέρες από τη συγκρότηση του Διαιτητικού Δικαστηρίου και σε κάθε περίπτωση περισσότερες από 20.
Το Δικαστήριο οφείλει να εκδώσει τη διαιτητική απόφαση εντός 3 μηνών ενώ υπάρχει και η δυνατότητα παράτασης κατόπιν κοινής συμφωνίας των μερών ή εάν το Διαιτητικό Δικαστήριο κρίνει με ειδική απόφασή του. Ύστερα από την έκδοση της διαιτητικής απόφασης, αυτή κατατίθεται μερίμνη των Διαιτητών ή του Επιδιαιτητή τόσο στη Γραμματεία του Επιμελητηρίου αλλά και στη Γραμματεία του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών ώστε να περιαφεί τον εκτελεστήριο τύπο και να είναι δυνατή η εκτέλεση της απόφασης, επί της οποίας δε χωρούν ένδικα μέσα.
Με ποιους τρόπους καθίσταται σαφές μέσα από το Π.Δ. ότι η Διαιτησία διαφοροποιείται από την τακτική δίκη και πώς ορίζεται εν προκειμένω το δεδικασμένο;
Η σπουδαιότητα της Διαιτητικής Διαδικασίας και των δυνατοτήτων που αυτή προσφέρει, πλην των συντόμων προθεσμιών που προσδίδουν ταχύτητα, ιδιαίτερα σε σχέση με την τακτική δίκη, αναδεικνύεται από πληθώρα άρθρων που περιλαμβάνονται στο Διάταγμα, με εξαιρετικά σημαντικό το Άρθρο 15 που αναφέρεται στην εμπιστευτικότητα των συνεδριάσεων, στοιχείο καθοριστικό πολλές φορές ιδιαίτερα όταν τα μέρη δεν επιθυμούν να αποκαλύψουν εταιρικά δεδομένα ή οικονομικά στοιχεία, όπως επί παραδείγματι ο ισολογισμός ή οι σχέσεις μεταξύ των εταίρων.
Ακόμη μια διαφορά από την τακτική δίκη περιγράφεται στο άρθρο 16 όπου ορίζεται ότι η απουσία του καλούμενου δεν αποτελεί σιωπηρή ομολογία των ισχυρισμών του αιτούντος, αλλά το Διαιτητικό Δικαστήριο αποφαίνεται κατά την κρίση του και φυσικά η διαδικασία συνεχίζεται ακόμα και αν ο αντίδικος δεν εμφανιστεί. Επιπλέον, το Άρθρο 17 καταδεικνύει ένα σημαντικό σημείο της Διαιτητικής διαδικασίας, το οποίο είναι η προσπάθεια συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς τόσο με την έναρξη της συζήτησης, όσο και σε κάθε στάδιο της δίκης.
Τα άρθρα αυτά είναι ενδεικτικά της ευελιξίας από την οποία χαρακτηρίζεται η διαιτησία, η συμβολή όμως του Άρθρου 20 περί των αποδεικτικών μέσων είναι καθοριστική, καθ’ ότι το Διαιτητικό Δικαστήριο δε δεσμεύεται και μπορεί ελεύθερα να ορίσει τόσο τα μέσα όσο και τα θέματα της απόδειξης, ενώ η εξέταση μαρτύρων αλλά και ο ορισμός πραγματογνωμόνων είναι δυνατός.
Όσον αφορά το δεδικασμένο, με την έκδοση της διαιτητικής αποφάσεως περατώνεται η διαιτητική διαδικασία και παράγεται δεδικασμένο κατά τους ορισμούς του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Όπως προαναφέρθηκε η απόφαση αυτή κατατίθεται στο Μονομελές Πρωτοδικείο και αποκτά εκτελεστότητα , ενώ δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα. Ωστόσο, η απόφαση δύναται να ελεγχθεί ακυρωτικά για συγκεκριμένους λόγους που αναφέρονται περιοριστικά στο άρθρο 897 του ΚΠολΔ. Επιπροσθέτως, τα μέρη μπορούν να προβλέψουν στη συμφωνία τους περί διαιτησίας ότι ακόμη και ο ακυρωτικός έλεγχος της διαιτητικής απόφασης δύναται να υπαχθεί στην κρίση άλλου διαιτητικού δικαστηρίου με μέλος έναν Εφέτη Δικαστή σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Δ.
Τι ρυθμίζεται στο Π.Δ. σχετικά με τα ασφαλιστικά μέτρα που αποτελούν συνήθη καταφυγή στην τακτική πολιτική δικαιοσύνη;
Το Διαιτητικό Δικαστήριο σύμφωνα με το Π.Δ. δε δύναται να διατάσσει, να μεταρρυθμίζει ή να ανακαλεί ασφαλιστικά μέτρα, τα οποία το ενδιαφερόμενο μέρος μπορεί να αναζητήσει αποκλειστικά από τα πολιτειακά (τακτικά) δικαστήρια, εκτός εάν εκδικάζεται διεθνής διαιτησία όπου ο περιορισμός αυτός έχει πλέον αρθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 2735/99.
Το εφαρμοστέο δίκαιο μπορεί να αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα στην κατάρτιση αλλά και σε κάθε μεταγενέστερο στάδιο μιας εμπορικής συμφωνίας. Τα μέρη δύνανται να επιλέξουν ποιο θα είναι αυτό;
Στο Π.Δ. ως εφαρμοστέο δίκαιο ορίζεται το ελληνικό ουσιαστικό δίκαιο. Ωστόσο, είναι δυνατό να οριστεί και διαφορετικά στη διαιτητική συμφωνία, ιδιαίτερα αν τα εμπλεκόμενα μέρη ή το ιστορικό της διαφοράς ανάγονται σε διαφορετικές δικαιοδοσίες, οπότε και αναφερόμαστε σε Διεθνή Διαιτησία.
Ποια είναι τα χρονικά πλαίσια και το κόστος της Διαιτητικής διαδικασίας;
Αυτό μπορεί να γίνει εναργές μέσω μιας αντιπαραβολής μεταξύ των εξόδων μιας διαφοράς υποθετικής αξίας 300.000 € στην τακτική διαδικασία και μιας αντίστοιχης διαφοράς που υπάχθηκε σε Διαιτησία. Αντίθετα από ότι θα ανέμενε, ίσως, κανείς το κόστος της δεύτερης βρέθηκε αισθητά χαμηλότερο. Συγκεκριμένα, ενώ για την τακτική διαδικασία το κόστος θα ξεπεράσει τις 15.000€, αν συνυπολογιστούν και τα έξοδα του β’ βαθμού, η Διαιτησία θα κοστίσει κατ’ ανώτατο ποσό περίπου 3.000 €.
Κρίσιμος παράγοντας, όμως εν προκειμένω, είναι και ο χρόνος, με τα ισχύοντα σήμερα στο Π.Δ., που απαιτείται για την περάτωση των δύο διαδικασιών, με την προσφυγή στα Τακτικά Δικαστήρια να περατώνεται σε βάθος ίσως και 10 ετών, ενώ η διαιτησία σε 3 μήνες. Ακόμη και στην περίπτωση που ζητηθεί ή αποφασισθεί παράταση για την έκδοση της διαιτητικής απόφασης, αυτή δε θα καθυστερήσει περαιτέρω των 6 μηνών, ενώ μέχρι τώρα η περάτωση της διαιτητικής διαδικασίας δεν έχει ξεπεράσει το ένα έτος, ακόμη και υπό αντίξοες συνθήκες (λ.χ. καθ’ ου αγνώστου διαμονής ή με διαμονή στο εξωτερικό, εξάντληση όλων των προθεσμιών, κ.α.).
Η Διαιτητική διαδικασία που προσφέρεται από το Επιμελητήριο είναι προσιτή και θα παραμείνει έτσι καθώς στόχος είναι η παροχή ενός νομικού εργαλείου που θα είναι ανταγωνιστικό ποιοτικά αλλά και ουσιαστικά διαθέσιμο λόγω κόστους αλλά και χρόνου αποπεράτωσης. Είναι επιλογή του ΕΒΕΑ, αφουγκραζόμενο την αγορά και τις ανάγκες των μελών του να διατηρεί έναν χαμηλού κόστους διαιτητικό θεσμό και μαζί με το Κέντρο Διαμεσολάβησης να δίνει διέξοδο στον επιχειρηματικό κόσμο από το καθεστώς αρνησιδικίας.
